Fe’l-atvor va xulq

Ruh hayotida markaziy o‘rinni Olloh sari bo‘lgan abadiy safarimizni davom ettirish uchun har birimizga kerakli bo‘ladigan ruhiy fazilatlarni rivojlantirish egallaydi. Bu dunyoda ruhiy fazilatlarni rivojlantirish, o‘z xulqimizni muntazam ravishda komillashtirish bilan bog‘liqdir, chunonchi, bizning hatti-harakatlarimiz har bir insonga ato etilgan oliyjanoblik va butunlikni aks ettirishi kerak. Hazrati Abdul-Baho aytadilar:

«Biz inson ruhi tabiatini rivojlanitirish ishida uzluksiz va tinimsiz ter to‘kishimiz kerak va bor kuchimiz bilan insoniyatning taraqqiy etishiga g‘ayrat bilan hissa qo‘shmog‘imiz lozim-ki, toki u o‘zining haqiqiy taqdir etilgan oliyjanobligi darajasiga ega bo‘lsin».

Ilohiy qonunlarga rioya qilinib, muhabbat va bilim o‘stirilgan sharoitda ruhiy fazilatlar rivojlanadi.  Olloh ilmining ong va yurakda kengayishiga ruxsat berganimizdagina, yuksak tabiatimizga xos fazilatlar gullab-yashnay boshlaydi. Tobora o‘sayotgan aniqlik bilan nimaning yuksaklikka eltishi va nimaning xorlikka sabab bo‘lishini farqlaydigan bo‘lamiz, hamda, jismoniy borliq, insoniy mavjudot va ruh hayoti to‘g‘risidagi tushunchamiz o‘sadi. Ilm olish orqali muhabbat o‘sadi, haqiqiy tushuncha esa muhabbat tufayli kengayadi. Yurak va aql o‘rtasidagi soxta dixotomiya yo‘qoladi.

Bunday rivojlanishga ta’sir qiluvchi ko‘plab omillar mavjud: ular orasida ibodat, mushohada, o‘rganish istagi va kundalik doimiy sa’y-harakatlar, ayniqsa insoniyatga xizmat qilish maydonida. Ruhiy hayot kechirishga intila turib, kishi diqqatni o‘z o‘ziga haddan ortiq qaratsa, bu teskari ta’sirga olib kelishi mumkin. Hazrati Bahoulloh yozadilarki: «har ne inson yuragi va qalbini nurlantirsa» biz fikrimizni o‘shanga qaratishimiz kerak va Ul Zot davom etadilar: «bunga  erishishning eng a’lo yo‘li muqaddas va ezgu amallar hamda fazilatli hayot va xush xulq orqalidir». Hazrati Abdul-Baho shunday yozganlar: “O‘z ma’suliyatni bajarishga ko‘tarilgan inson naqadar aziz va sharafli; va agar o‘z bebaho hayotini shaxsiy g‘arazi va moddiy manfaatni ko‘zlashga sarflab, jamiyat manfaatidan ko‘z yumadigan bo‘lsa naqadar zalil va razildir”.

Ruhiy fazilatlarni rivojlantirishdagi o‘z sa’y-harakatlarimizga qarashimiz shu tarzda bo‘lishi mumkin, ya’ni biz tirishqoqlik va o‘rganuvchanlik bilan, aybdorlik hissidan ozod holda, xatolarning muqarrarligini tan olib, ammo, o‘zimizdagi iste’dodlar salohiyatini hech qachon ko‘zdan qochirmagan bir tarzda, tavoze’ ila Rabbimiz bilan birga bormoqdamiz.Qiyinchilik va cheklanishlar bo‘lishi tayin, shunday bo‘lsada, bu shodlig-u, baxtga to‘la bir sayrdir.

Fe’l-atvorni borgan sayin mukammallashtirishdan iborat umr bo‘yi davom etuvchi bu jarayonda, eng katta xavflar orasida - o‘zini haq deb bilish hissi, balandparvozlik va mag‘rurlik kabi qirralardirki, ular butun ruhiy rivoj ishini buzishi va uning poydevoriga putur yetkazishi mumkin. Hazrati Bahoulloh shunday yozadilar:

«Ey, inson farzandlari! Nima uchun sizlarni bir tuproqdan yaratganimizni bilurmisiz? Toki hech kim o‘zini boshqalardan ustun tutmasligi uchun. Qanday qilib yaratilganingizni har dam fikrlang. Hammangizni bir unsurdan yaratganimiz sabab, siz bir tanu jon bo‘lmog‘ingiz, bir oyoq bilan qadam bosmog‘ingiz, bir og‘izdan ovqat yemog‘ingiz va bir zaminda istiqomat qilmog‘ingiz kerakki, butun vujudingiz, harakat va amallaringizda tavhid nishonalari va inqito’ javharlari zohir bo‘lsin. Sizga nasihatim budir, ey nur ahli! Bu nasihatga quloq solingki, ajib izzat shajarasining qudsiy mevalaridan totursiz!»